2016 was een bewogen jaar op politiek gebied, maar 2017 heeft de potentie om het te overtreffen. De toekomst van de Europese Unie ziet er wellicht heel anders uit na verkiezingen in drie (en mogelijk vier) landen die aan de wieg stonden van de unie. Toenemend populisme en verzet tegen globalisering in de regio is evident, zoals recente gebeurtenissen en de huidige polls tonen. Nederland is als eerste aan de beurt met de verkiezingen voor de Tweede Kamer op 15 maart. We geven onze visie op de huidige stand van zaken.
Nederland trapt turbulent verkiezingsseizoen af
Op 15 maart houdt Nederland verkiezingen voor alle 150 leden van de Tweede Kamer. De Nederlandse stembusgang is de eerste in de rij van drie verkiezingen (mogelijk vier als Italië besluit om dit jaar nog vervroegde verkiezingen te houden) in EU-lidstaten die aan de wieg stonden van de Europese samenwerking in 1951. Frankrijk (april/mei) en Duitsland (september) volgen, in een periode na de Brexit-stem in het VK en de verrassende winst van Donald Trump in de VS.
Nu de nationalistische anti-euro Partij voor de Vrijheid (PVV) van Geert Wilders de peilingen aanvoert en mogelijk de grootste partij wordt in de Tweede Kamer, vrezen velen dat de Nederlandse verkiezingsuitslag de golf van populisme en protectionisme die de wereld overspoelt, zal versterken.
En omdat de eerste ronde van de Franse presidentsverkiezingen iets meer dan een maand later wordt gehouden, zou winst van Wilders de populariteit van zijn Franse evenknie Marine Le Pen van het Front National verder kunnen versterken. Daarmee zou het vuurtje van groeiend anti-EU populisme verder worden opgestookt.
Risico dat Nederland uit de euro stapt blijft zeer klein
Politiek risico in Europa vertaalt zich in belangrijke mate in het risico dat een populistische partij als de PVV of het Front National een referendum over de euro of het EU-lidmaatschap uitschrijft én wint. Beide pleiten voor een dergelijk referendum. Het is echter zeer onwaarschijnlijk dat de PVV een meerderheid in de Tweede Kamer behaalt. De partij neemt mogelijk ook niet deel aan een nieuw kabinet, omdat verschillende partijleiders, zoals huidig premier en VVD-voorman Mark Rutte, een samenwerking hebben uitgesloten.
Een “Nexit” referendum is daarom in de nabije toekomst niet waarschijnlijk. Een sterkere positie van de PVV zou het wellicht dichterbij brengen, maar dit zal een lang politiek gevecht worden in beide Kamers van het parlement. Momenteel is een raadgevend referendum alleen mogelijk op basis van goedgekeurde, maar nog niet in werking getreden wetgeving. Dit sluit de kwestie van Nederlands EU-lidmaatschap uit. Een raadgevend referendum over deze kwestie heeft een meerderheid in beide Kamers nodig.
Uitslag Frankrijk heeft veel grotere impact op markten
We denken dat de Nederlandse verkiezingen geen materiële impact zullen hebben op de financiële markten, ongeacht de uitkomst. Ze spelen echter wel een rol in de trend van toenemend anti-EU populisme, in het licht van de nog volgende verkiezingen in Frankrijk, Duitsland en Italië. Mocht Le Pen de nieuwe Franse president worden, dan heeft dit een veel groter effect op de markten. Momenteel wijzen de polls erop dat ze de eerste ronde kan winnen, maar een beperkte kans heeft op winst in de tweede ronde. Een overwinning van Le Pen is op het ogenblik dus een staartrisico, maar we weten van vorig jaar dat politieke staartrisico’s soms ook werkelijkheid kunnen worden. Peilingen suggereren dat de onafhankelijke centrum-kandidaat Emmanuel Macron momenteel de beste papieren heeft om de volgende Franse president te worden, vooral nu de steun voor zijn centrumrechtse concurrent François Fillon sterk afbrokkelt als gevolg van “Penelope-gate”. Hoewel Fillon en Macron beiden bereid zijn hervormingen door te voeren, staat Macron bekend als de meest pro-Europese kandidaat.
Macron-Schulz combinatie zou zeer euro-vriendelijk zijn
Een overwinning van Macron zou waarschijnlijk erg positief zijn voor zowel Europa als de markten. Nog meer opwaarts risico ontstaat indien in september de sociaaldemocratische SPD-kandidaat Martin Schulz de Duitse verkiezingen zou winnen. De voormalige voorzitter van het Europese Parlement is de grootste uitdager van Angela Merkel, de christendemocratische bondskanselier die voor haar vierde termijn gaat. Hoewel Merkel’s CDU zeker pro-Europees is, zou een sociaaldemocratische overwinning de kans vergroten op een betere verdeling van schulden en risico’s in de Europese regio in ruil voor meer structurele hervormingen in landen als Frankrijk en Italië. Dit zou Macron een goede Franse tegenhanger van Schulz maken, mocht die laatste de nieuwe bondskanselier worden.
Politiek risico weerspiegeld in spread-ontwikkelingen
Zoals de grafiek laat zien, is politiek risico in Europa een belangrijke factor in de ontwikkeling van spreads ten opzichte van Duitsland op de Europese markt voor staatsleningen. Behalve voor de periferie is dit het meest zichtbaar voor Frankrijk. Sinds oktober is de Franse spread ten opzichte van Duitsland uitgelopen. Frankrijk loopt duidelijk uit de pas met andere kernlanden als Nederland en Oostenrijk. Ook de Nederlandse spread liep licht uit, maar blijft rond 10 basispunten zeer klein in historisch opzicht. Net als in Nederland zien we dat ook in Frankrijk de spread recent iets is ingekomen. Dit houdt waarschijnlijk verband met de peilingen, waarin in Nederland de voorspong van de PVV kleiner is geworden en in Frankrijk Macron de tweede stemronde van Le Pen zou winnen.
Doormodderen kan niet eeuwig blijven duren
Zoals gezegd vertaalt politiek risico in Europa zich in belangrijke mate in het risico dat een land de euro verlaat. Het kan echter ook inhouden dat een zittende regering of het collectief van EMU-overheden te zwak blijkt om interne structurele hervormingen of EMU-brede institutionele hervormingen door te voeren. Een dergelijke patstelling kan uitmonden in een vicieuze cirkel van aanhoudend zwakke economische groei, lage inflatie, toenemende schulden en meer politieke polarisering. Zo’n “doormodderscenario” kan een tijd duren, maar niet eeuwig. Er komt een moment dat politieke krachten een revolutionaire verandering zullen afdwingen. Óf de kernlanden stappen eruit omdat zij weigeren nog langer (impliciete) overdrachten te doen en risico’s te dragen zonder daar voldoende hervormingen voor terug te zien. Óf de perifere landen houden ermee op omdat zij niet langer de beperkingen accepteren die hen worden opgelegd als gevolg van gezamenlijke regels.
Het lastige van dit alles is dat markten of deelnemers aan de reële economie deze risico’s niet altijd accuraat inprijzen. Zo kan een zichzelf versterkend element optreden: op de obligatiemarkten in de vorm van sterk uitlopende spreads op staatsleningen en in de bancaire wereld in de vorm van bank-runs waarbij geld van risicovolle naar veilige eurolanden wordt gebracht. Beleidsmakers moeten oplossingen vinden om dergelijke processen kort te sluiten.
In onze ogen is het van essentieel belang dat beleidsmakers de huidige conjuncturele opleving gebruiken om de regio-brede instituties solide te maken en in evenwicht te brengen. Of zij hiertoe in staat zijn hangt in belangrijke mate af van het welslagen van het bedaren van de ontevreden bevolking in de regio. Mochten de zittende partijen erin slagen om de populisten dit verkiezingsseizoen van de macht af te houden, maar vervolgens falen in het versterken van de regio tegen een volgende economische neergang, dan kan dit mogelijk onoverkomelijke problemen creëren voor de eurozone zoals we die nu kennen.
Elke ochtend beleggingstips ontvangen? Meld u gratis aan voor Cashcow Daily!