Zoals verwacht won de extreemrechtse Jair Bolsonaro van de PSL de tweede ronde van de presidentsverkiezingen in Brazilië. Onvrede met de traditionele politiek, de corruptie en vooral ook de rol van de linkse arbeiderspartij PT vormde de basis van zijn overwinning. Dat schrijven de ABN Amro-deskundigen, Marijke Zewuster, emerging markets en commodities, en Georgette Boele, valuta.
Bolsonaro volgt in januari president Temer van de rechtse PMDB op, die president werd na de afzetting van de laatste gekozen president Dilma Rousseff van de PT. De afzetting van Rousseff op grond van onrechtmatigheden met de overheidsfinanciën maakte een einde aan dertien jaar links beleid. Terwijl deze dertien jaar succesvol begonnen in de acht jaar dat Lula president was, verslechterde de situatie onder zijn opvolger Rousseff. De situatie verergerde verder nadat in 2014 de grondstofprijzen begonnen te dalen. Het corruptieschandaal dat bekend werd als Lava Jato (‘wasstraat’) en in 2014 aan het licht kwam, hielp ook niet mee. Het schandaal concentreerde zich rond de staatsoliemaatschappij Petrobras en het bouwbedrijf Odebrecht en leidde tot de veroordeling van meer dan honderd politici van vrijwel alle politieke partijen. Ook de nog altijd erg populaire ex-president Lula werd in april van dit jaar veroordeeld tot een gevangenisstraf. Tot het laatste moment hoopte Lula mee te kunnen doen aan de presidentsverkiezingen. In september werd hij uiteindelijk uitgesloten van deelname en werd Fernando Haddad, een voormalig burgemeester van Sao Paulo, naar voren geschoven. Hij moest het in de tweede ronde opnemen tegen Bolsonaro. De uitsluiting van Lula, die lange tijd bovenaan stond in de opiniepeilingen, maakte de weg vrij voor Bolsonaro om de verkiezingen te winnen. Tot voor kort was de voormalige kapitein van het leger een relatieve buitenstaander. In zijn meer dan 26-jarige loopbaan als parlementslid voor diverse rechtse partijen heeft hij weinig bereikt en hij heeft bovendien geen enkele bestuurlijke ervaring. Dat de kiezers meer dan genoeg hadden van de traditionele partijen bleek al in de eerste ronde. Een meer gematigde centrum-rechtse kandidaat als Geraldo Alckmin van de PSDB haalde nauwelijks stemmen, terwijl Bolsonaro met 46% van de stemmen bijna geen tweede ronde nodig had. Dat er nu een einde is gekomen aan het verkiezingsproces zal voor enige rust zorgen op de financiële markten, maar of dit lang duurt is helemaal de vraag. De polarisatie zal naar verwachting toenemen en oplaaiende sociale onrust kan in toenemende mate leiden tot repressie, wat uiteindelijk het investeringsklimaat niet ten goede komt.
Het herstel van de real kan nog even doorgaan, tot het optimisme afneemt.
In de periode januari tot en met augustus daalde de Braziliaanse real met ruim 25%. De belangrijkste oorzaken hiervan waren:
* het uit de hand lopen van het handelsconflict tussen de VS en China
* een stijging van de Amerikaanse dollar
* een stijging van het tienjaarsrendement op Amerikaanse staatobligaties
* politieke onzekerheid in een aantal opkomende markten
Sindsdien is de real aanzienlijk hersteld; de koers is nu 13% hoger dan de stand van eind augustus. Dit komt voornamelijk doordat de verkiezingsonzekerheid afnam omdat het steeds waarschijnlijker werd dat Jair Bolsonaro de presidentsverkiezingen zou winnen, wat hij ook deed. Beleggers hebben hoge verwachtingen dat hij in staat is hervormingen door te voeren. Wij zijn sceptischer. Op korte termijn zal de real waarschijnlijk nog verder stijgen, ook omdat het technische plaatje er gunstiger bij ligt. Wanneer het optimisme – over dat hij in staat zou zijn hervormingen door te voeren – afneemt, zal de real waarschijnlijk weer dalen. Wij handhaven onze eindejaarsprognose van 3,7 voor USD/BRL. Voor volgend jaar voorzien we wel een sterkere real ten opzichte van de dollar. Dit zal echter meer een reflectie zijn van een zwakke dollar, een lagere Amerikaanse rente en een gunstigere beleggingsklimaat voor opkomende markten. Onze prognose voor het einde van 2019 voor USD/BRL is 3,2.
De positieve reactie van de financiële markten kan wel eens van korte duur zijn. De financiële markten reageerden positief op het vooruitzicht van een voortzetting van een liberale economische agenda. Het vertrouwen zal naar verwachting verder toenemen en de investeringen zullen mogelijk sterker aantrekken dan wanneer Haddad de verkiezingen had gewonnen. Maar uiteindelijk staat of valt het vertrouwen met de mate waarin de nieuwe regering de schrikbarend slechte toestand van de overheidsfinanciën weet te verbeteren. Een overheidstekort van rond 8% van het bbp en een overheidsschuld van bijna 80% laat de regering geen andere keus dan vergaande bezuinigingen. De kans is echter groot dat Bolsonaro net als zijn voorganger Temer water bij de wijn moet doen om pensioenhervormingen door te kunnen voeren. In een sfeer van toegenomen polarisatie zal het nog moelijker zijn om coalities te smeden en de noodzakelijke tweederde meerderheid tin het parlement te vinden. De belofte van vergaande privatisering kan mogelijk een deel van het gat vullen, maar het risico hier is dat de verkoop van de kroonjuwelen op weerstand stuit bij de nationalistische basis van Bolsonaro. Het moet daarom nog maar blijken of – zoals verwacht wordt door de financiële markten – onder Bolsonaro de situatie van de overheidsfinanciën daadwerkelijk verbetert. Vooralsnog gaan wij ervan uit dat het hervormingsproces doorgaat maar dat de voortgang erg traag is. De primaire overheidssaldo (zonder rentebetalingen) zal daardoor nog geruime tijd in de min blijven, terwijl een overschot nodig is om de overheidsschuld te doen afnemen. Mochten de overheidsfinanciën langdurig slecht blijven zonder teken van schuldstabilisatie dan liggen verdere afwaarderingen door de kredietbeoordelaars op de loer.
Mondiale tegenwind vormt een ander risico voor de economische vooruitzichten
De normalisatie van het monetair beleid in de VS, de angst voor toenemend protectionisme en politieke/geopolitieke spanningen hebben de afgelopen maanden voor behoorlijke spanning gezorgd in opkomende markten. De rust lijkt weer iets te zijn teruggekeerd maar de onrust kan zo opnieuw oplaaien. Dit vergroot de onzekerheid en verkleint de kans op een sterke opleving van de investeringen. Het beperkt bovendien de ruimte voor voortzetting van het tot nu toe ruime monetair beleid. We geloven dan ook dat de groei in Brazilië in het beste geval gematigd zal blijven en houden daarom vast aan onze raming van 1,5% groei dit jaar en 2,5% in 2019.
Elke ochtend beleggingstips ontvangen? Meld u gratis aan voor Cashcow Daily!
