Ik was een paar dagen geleden in Londen waar ik door de lokale collega’s was uitgenodigd om een presentatie te geven voor een groep klanten. Een collega van onze Sector Advisory afdeling in Amsterdam, David Kemps, was er ook.
Hij gaf een mooie presentatie over trends in de industriële sector. Ik zou praten over macroeconomie. Een maand geleden had ik een voorbespreking gehad met de Londense collega’s, waarbij ze hadden toegelicht dat Brexit gevoelig lag: of ik daar rekening mee kon houden. Uiteraard was het geen optie over Brexit te zwijgen, temeer daar het partijcongres van de Tories gaande was en Theresa May en anderen er van alles over hadden gezegd.
“Niemand zag de zwakke productiviteitsgroei”
Ik begon mijn verhaal met de vraag wat de belangrijkste economische problemen zijn in de wereld. In mijn optiek, en ik denk dat dit in economenkringen breed wordt gedragen, is de lage productiviteitsgroei een enorme uitdaging. Productiviteitsgroei is de belangrijkste bron van een stijging van het welvaartsniveau. In de laatste tien jaar is de productiviteitsgroei overal ter wereld gedaald. In welvarende landen zijn wel heel bedenkelijke niveaus bereikt. Het interessante was dat het merendeel van de aanwezigen dat helemaal niet herkende.
Dit waren ondernemers in verschillende bedrijfstakken. Toch wel grappig dat de mensen die de echte economie vormen niet waarnemen wat uit de statistieken blijkt. Wat dat betekent, weet ik overigens ook niet precies. Misschien zijn de cijfers wel onjuist of worden minder dynamische bedrijfstakken steeds belangrijker of vertegenwoordigen de aanwezigen bedrijfstakken waar wel behoorlijke productiviteitsstijging wordt geboekt. Ik ben geneigd te denken dat deze zwakke fase tijdelijk zal zijn. De technologische ontwikkeling die zich voltrekt, moet in mijn ogen wel leiden tot een stevige groei van de productiviteit.
“Ik was evenwichtig, dacht ik”
Ik denk dat ik over Brexit een evenwichtig verhaal hield. We weten niet wat de gevolgen zijn van Brexit want we weten niet wat de nieuwe relatie zal zijn van het VK met de handelspartners. In ieder geval is heel duidelijk dat internationale handel voor een economie als geheel zeer belangrijk is. Er is een duidelijk positief verband tussen verandering van de intensiteit van de buitenlandse handel en productiviteitsgroei. Dus nu de productiviteitsgroei al heel erg laag is, is beperking van internationale handel wel het laatste wat we nodig hebben. Als Brexit leidt tot schade aan de Britse internationale handel zou dat daarom slecht uitpakken voor de Britten, maar ook voor de handelspartners. We moeten ons hierbij realiseren dat het Brexit-proces deels economisch en deels politiek van aard zal zijn. Dat de economisch meest optimale oplossing zal worden gevonden, is daarom op voorhand onzeker.
De Britse economie start dit proces in mijn optiek vanuit een positie met gunstige structurele karakteristieken. De Britse economie is open, flexibel en competitief. Dat is belangrijk. Een paar biertjes maakte de tongen los Tijdens mijn presentatie werd er heel rustig gereageerd door de aanwezigen. Bij de paneldiscussie die volgde, werden een paar vragen gesteld en opmerkingen gemaakt die van iets meer emotie getuigden. Dat viel me op want ik had gedacht dat de emotie ruim drie maanden na het referendum grotendeels zou zijn verdwenen. Vervolgens waren er nog wat drankjes te nuttigen in een informele sfeer. Ik schrok eigenlijk wel van wat er toen gebeurde.
“Meer emotie dan ik had verwacht”
Als de drank is in de man, is de wijsheid in de kan, zeggen we dan. De tongen kwamen los. Bij zo’n staande receptie hoef ik niet veel meer te doen. De aanwezigen willen hun verhaal vertellen aan mij. Ik hoef slechts af en toe begrijpend te knikken of een vragend gezicht te trekken. Er kwam meer emotie los dan ik had verwacht, vooral bij de pro-Brexit mensen die ondanks mijn poging om een evenwichtig verhaal te houden goed hadden aangevoeld dat ik het vertrek van het VK uit de EU een risicovolle en onverstandige onderneming vind. May en Inclusive Capitalism Ondertussen heeft de premier, Theresa May, ook het nodige gezegd. Ze laat er geen twijfel over bestaan dat Brexit gaat gebeuren. Opvallend in een van haar speeches op het partijcongres was dat ze, los van de Brexit, sprak over het kapitalistische systeem als zodanig. Ze zei daarover dat het systeem heeft geleid tot teveel ongelijkheid. Dat komt helemaal overeen met mijn eigen visie die ik in het verleden met enige regelmaat heb verkondigd.
“Op zoek naar een nieuwe balans”
Het economisch systeem is uit balans geraakt en moet een nieuw evenwicht vinden. Dat betekent niet dat het systeem van de markteconomie op de helling moet. Markt en overheid moeten elkaar als complementaire elementen zien, niet als tegenpolen.
‘De markt’ moet een bredere verantwoordelijkheid nemen dan winst maken (en doet dat ook in toenemende mate), terwijl de overheid in mijn optiek meer moet bijdragen aan economische groei, niet door een enorme hoeveelheid overdrachtsuitgaven, maar door het versterken van de economische structuur. Er is een initiatief onder de naam Inclusive Capitalism dat mij erg aanspreekt.
“Dat belooft niet veel goeds”
Wat May zei over Brexit spreekt mij veel minder aan. Ze wil zoveel mogelijk toegang houden tot de gemeenschappelijke markt van de EU, maar niet meedoen met het vrije verkeer van goederen, diensten, kapitaal en personen. Het lijkt mij dat de EU daar niet aan zal willen en daarmee staat May lijnrecht tegenover de EU. Dat belooft niet veel goeds.
Maar misschien moet je de opmerkingen van May zien als piketpaaltjes slaan voorafgaand aan het feitelijke onderhandelingsproces. En we moeten afwachten hoe die onderhandelingen zullen verlopen. In ieder geval weten we nu wanneer het startschot klinkt: eind maart komend jaar. Het verdrag van de EU voorziet vervolgens in een termijn van maximaal twee jaar om tot een definitieve scheiding te komen. Mij lijkt dat veel te kort.
“En wat als …”
Helaas is onduidelijk wat er gebeurt als die deadline niet wordt gehaald. En hoe de onderhandelingen zullen verlopen is eveneens niet helder. Op voorhand ziet het er naar uit dat het rommelig zal zijn. Er is in het VK een nieuw ministerie opgericht, het Department for Exiting the European Union (DEXEU), geleid door David Davis. Maar de minister van buitenlandse zaken, Boris Johnson, was de effectieve leider van de Brexit-campagne en die zal zich er ook stevig mee bemoeien. Ook de minister van handel, Liam Fox, zal zich niet onbetuigd laten.
De personen die het hier betreft, hebben alle drie een groot ego, dus dat kan nog interessant worden. En Theresa May zal het allemaal in goede banen moeten leiden. Reken erop dat de stemming rond Brexit op gezette tijden sterk zal schommelen en dat dat zijn weerslag zal hebben op financiële markten. Wat moet je nou als ondernemer? Britse ondernemers moeten gewoon doorgaan met ademhalen. Automobielbedrijven geven aan dat ze investeringen in het VK wellicht op de lange baan schuiven, bang als ze zijn dat verkopen van in het VK geproduceerde auto’s naar de rest van de EU wellicht getroffen zullen worden door stevige invoerrechten. Toch denk ik niet dat alle bedrijven er zo in zitten.
Het gaat ongetwijfeld nog een paar jaar duren eer Brexit een feit is; dat kan ook makkelijk na 2019 zijn. Bedrijven die investeren in kapitaalgoederen met een relatief lange levensduur zullen met de uitkomst van Brexit rekening moeten houden. Maar bedrijven met investeringen in kapitaalgoederen met een veel kortere levensduur zullen zich op de kortere termijn richten. En door de daling van het pond sterling is de concurrentiekracht van de Britse exportsector versterkt. Hoe het investeringsgedrag zich de komende jaren ontwikkelt, zal mede afhangen van hoe het onderhandelingsproces verloopt.
De risico’s zijn duidelijk. Ondernemers buiten het VK die naar het VK exporteren doen er naar mijn idee verstandig aan na te denken over diversificatie van hun afzet. Hopelijk gebeuren er geen nare dingen, maar voorlopig lijkt het mij dat premier May en de leiders van de EU standpunten innemen die moeilijk verzoenbaar lijken. Er zal door iemand, of aan beide zijden behoorlijk wat water bij de wijn moeten worden gedaan. Een teleurstellende uitkomst van het Brexit-proces kun je niet uitsluiten. Als je een bedrijf hebt dat sterk afhankelijk is van de export naar het VK kan het geen kwaad te proberen die afhankelijkheid te verminderen door ook andere markten aan te boren en te ontwikkelen.