VanMoof is failliet. Het in 2008 opgericht bedrijf dat de gelikte, minimalistische elektrische fietsen aan de man bracht, talloze prijzen won voor onder meer design, de hemel in werd geprezen door velen, Tesla onder de fietsen werd genoemd, heeft uiteindelijk een kleine 14 jaar bestaan. Toen het bedrijf, dat niet winstgevend was, onlangs de rente op een deel van zijn schulden niet kon ophoesten, was dat het begin van een snel einde. Bij dat bericht moest ik meteen denken aan een fenomeen waar ik veel aandacht aan besteed heb in mijn boek ‘Keerpunt 1971: over staatsschulden, werkende armen en nieuwe economische groei’.
Natuurlijk, VanMoof staat voor die gelikte, trendy, minimalistische elektrische fietsen. Maar VanMoof staat voor meer dan dat. Voor deze macro-econoom staat VanMoof vooral voor een fenomeen waarvan we de komende tijd denk ik almaar meer gaan horen: zombiebedrijven.
Zombiebedrijven is een verzamelnaam voor bedrijven die wel omzet genereren maar nadat ze hun vaste lasten betaald hebben, onvoldoende geld overhouden om schuldaflossingen te betalen of zelfs de rente erop te kunnen ophoesten. Volgens gangbare schattingen zijn 10 tot 15 procent van de bedrijven in Europa zombiebedrijven. In de wetenschap dat de noordelijk gelegen landen er over het algemeen beter voor staan dan de landen in het zuiden van het continent, houdt dat in dat ten zuiden van de Alpen vaak één op de vijf of zelfs één op de vier bedrijven een zombiebedrijf is.
Dat is een enorm probleem voor elke economie. Zombiebedrijven zijn de facto bedrijven die geen bestaansrecht hebben omdat ze nagenoeg geen toegevoegde waarde leveren aan de economie. Onderzoek wijst uit dat die bedrijven veel minder innoveren en niet groeien. Maar zolang ze bestaan leggen ze wel beslag op arbeid en kapitaal. Onderzoek wijst ook uit dat hoe meer zombiebedrijven er zijn, des te meer last hun niet-zombie concullega’s hebben. Banken vragen bijvoorbeeld ook van gezonde bedrijven een hogere rente als in hun sector veel zombies te vinden zijn. Kortom, zombiebedrijven fungeren als een soort handrem voor een economie doordat ze de toename van de productiviteit afremmen. Hoe meer ervan zijn, des te steviger dat effect is.
Zombiebedrijven
De reden waarom zombiebedrijven een economie afremmen, is omdat zij het bewijs zijn dat een voor de vitaliteit van een economie cruciaal proces, gesaboteerd wordt. Ik heb het over het proces van creatieve vernietiging.
Normaliter geldt dat als het met een bedrijf niet lekker gaat, het management gaat ingrijpen door bijvoorbeeld te saneren. Als ook dat niet blijkt te helpen, dan sluit het bedrijf zijn deuren. Kapitaal komt vrij en kan ingezet worden in andere bedrijven of sectoren, die wél toegevoegde waarde hebben. Hetzelfde geldt voor arbeid. Het omvallen van ongezonde bedrijven vormt daarmee een vruchtbare voedingsbodem voor de geboorte en groei van nieuwe bedrijven, die innoveren en daarmee toegevoegde waarde leveren aan de economie en de samenleving. Creatieve vernietiging betekent dat bedrijven die geen bestaansreden hebben op de fles moeten gaan zodat andere kunnen opbloeien.
En dat gebeurt te weinig, hoe cru het ook is om dat te zeggen. Maar let op! Het is geen probleem door de coronapandemie en de omvangrijke steun, inclusief de lage rentestanden, voor bedrijven.
Nee, het zombiebedrijvenprobleem is in het westen is het beste te vergelijken met een veenbrand: die woedt al decennialang onder de oppervlakte. Waren er begin jaren tachtig 2 op de 100 bedrijven aan te merken als zombies, inmiddels is dat dus, gemiddeld, tussen 10 en 15 procent in Europa.
De oorzaak voor die economische veenbrand is mijns inziens een andere ontwikkeling van de afgelopen decennia, namelijk de overtuiging bij politici en beleidsmakers dat de samenleving, en daarmee de economie, maakbaar zijn. Een onderdeel daarvan zijn de pogingen recessies te voorkomen of, als ze al voorkomen, die zo kort en zo ondiep mogelijk te maken omdat recessies gepaard gaan met economische pijn. Denk aan faillissementen, oplopende werkloosheid et cetera. Opeenvolgende generaties politici en beleidsmakers verdoofden die pijn met hulp, subsidies en almaar lagere rentes. Met als gevolg steeds hogere schulden. Maar ook een steeds ongezondere economie.
Het voorkomen van recessies is natuurlijk een nobel streven maar het gaat voorbij aan het nare feit, een ongemakkelijke waarheid, dat recessies nodig zijn voor een economie om vitaal te blijven. Recessies zijn te zien als een soort grote schoonmaak van tijd tot tijd, waarbij bedrijven die geen bestaansreden hebben, het veld ruimen zodat nieuwe van de grond kunnen komen. Recessies proberen te voorkomen of de pijn te verdoven, levert uiteindelijk een minder dynamische economie en lagere groei op. Dat is iets wat ook de huidige generatie van politici en beleidsmakers maar niet willen zien.